“Chấn chỉnh không có nghĩa là đóng cửa”

Đó là do Luật Khoáng sản hiện hành chưa quy định cụ thể điều kiện trong việc cấp phép khai thác khoáng sản, nên khi DN xin giấy phép, mỗi cơ quan liên quan đều có quyền đòi hỏi DN phải có sự chấp thuận của họ mới được phép khai thác. Khắc phục hạn chế này, Dự thảo Luật Khoáng sản quy định cụ thể điều kiện, thủ tục cần thiết, thời gian tối đa… trong việc cấp phép khai thác khoáng sản. Quy trình, thủ tục, điều kiện cấp phép đều được minh bạch, sẽ hạn chế tình trạng xin - cho, tiêu cực trong việc cấp phép; tình trạng DN “chạy” giấy phép, sau đó không tiến hành khai thác, mà “bán” lại cho DN khác, để kiếm chênh lệch; cũng như tình trạng một số cơ quan quản lý nhà nước cố tình làm khó dễ DN.

Nếu tất cả DN đủ điều kiện đều được cấp phép, thì không thể chấm dứt được tình trạng “một thôn có đến 3-4 nhà máy sản xuất xi măng” như báo chí đã nhiều lần đề cập?

Để được cấp phép khai thác khoáng sản, trước mắt, DN phải đáp ứng đủ các điều kiện, sau đó, việc khai thác phải phù hợp với quy hoạch vùng, quy hoạch ngành. Nếu thực hiện quy hoạch tốt, thì không thể có tình trạng trong một khu vực lại có quá nhiều nhà máy xi măng, dự án sản xuất thép. Đơn cử, khi quy hoạch ngành công nghiệp xi măng, thì phải tính được nhu cầu tiêu thụ xi măng trong nước và xuất khẩu hàng năm; với trữ lượng đá vôi bằng đó, thì bao nhiêu nhà máy khai thác để sản xuất xi măng là đủ. Nếu làm tốt công tác quy hoạch, chắc chắn sẽ không có tình trạng khai thác tài nguyên, khoáng sản bừa bãi.

Luật quy định rõ ràng, nhưng trên thực tế, với công tác quản lý yếu kém như hiện nay, tình trạng khai thác khoáng sản bừa bãi, khai thác vô tội vạ vẫn diễn ra, khiến dư luận xã hội hết sức bức xúc?

Đúng là đang xảy ra tình trạng khai thác khoáng sản một cách tuỳ tiện, không chỉ làm mất đi nguồn tài nguyên quốc gia, mà còn gây ô nhiễm môi trường, cản trở dòng chảy của các dòng sông, tác động xấu tới môi trường xã hội... Hiện dư luận xã hội và nhiều đại biểu Quốc hội rất bức xúc trước vấn nạn “cát tặc”, “vàng tặc”, “titan tặc”… Nguyên nhân chính cũng là khâu xây dựng quy hoạch chưa tốt; phân cấp cấp phép khai thác và quản lý không rõ ràng; khoanh vùng khoáng sản được hoặc không được khai thác không rõ… Dự thảo Luật Khoáng sản sẽ giải quyết được tình trạng này.

Ngoài ra, cùng với việc giao UBND cấp tỉnh được quyền cấp phép một số loại khoáng sản, Luật Khoáng sản sẽ giao Chính phủ quy định cụ thể về cơ chế giám sát quá trình khai thác của DN. Quá trình giám sát này được thực hiện bởi chính quyền các cấp, từ tỉnh xuống đến tận xã, thôn, bản nơi có khoáng sản được khai thác và tất nhiên không thể thiếu sự kiểm tra, giám sát chặt chẽ của các bộ, ngành hữu quan.

Cùng với Luật Khoáng sản được xây dựng theo hướng quản lý tài nguyên, khoáng sản chặt chẽ hơn, Quốc hội sẽ ban hành Luật Thuế bảo vệ môi trường và trước đó, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã thông qua Biểu thuế Xuất khẩu, Khung thuế Tài nguyên đều theo hướng tăng thu. Nhiều DN cho rằng, các chính sách của Việt Nam đang đóng cửa dần với hoạt động khai thác khoáng sản?

Mỗi quốc gia có nguyên tắc quản lý tài nguyên, khoáng sản của mình, tuỳ vào trình độ kinh tế và chiến lược phát triển của mỗi quốc gia. Các chính sách quản lý nguồn tài nguyên của nước ta thể hiện rõ việc khuyến khích khai thác, xuất khẩu loại khoáng sản nào; không khuyến khích , hạn chế, thậm chí là cấm khai thác loại nào. Tôi cho rằng, các chính sách về quản lý tài nguyên, khoáng sản của nước ta phù hợp với tinh thần của Chiến lược Quản lý, khai thác khoáng sản (sẽ được xây dựng thời gian tới).

Tinh thần của Chiến lược là hạn chế việc khai thác khoáng sản không tái tạo, nhằm làm “của để dành” cho thế hệ tương lai?

Có nhiều quan điểm khác nhau xung quanh vấn đề này. Theo tôi, khoáng sản là nguồn lực của quốc gia, chúng ta không chỉ có trách nhiệm bảo vệ, mà còn phải có trách nhiệm sử dụng nguồn lực này một cách hiệu quả, để thúc đẩy sự phát triển của đất nước. Vấn đề đặt ra là làm sao khai thác, sử dụng hợp lý và có hiệu quả, còn nếu hạn chế khai thác hoặc không khai thác thì nguồn lực chỉ là tiềm lực và chúng ta bị giảm nguồn thu ngoại tệ từ hoạt động xuất khẩu, không có tiền nhập khẩu thiết bị, máy móc để phát triển kinh tế. Ngoài ra, nếu thực hiện “đóng cửa mỏ” như một số đề xuất, thì sẽ làm giảm thu hút đầu tư trong và ngoài nước, ngân sách giảm thu, áp lực giải quyết công ăn, việc làm tiếp tục đè nặng lên các ngành khác…