Tiền đầu tư cho khoa học và công nghệ chủ yếu để trả lương

Về số tương đối, dành 2% ngân sách chi cho KH - CN là cố gắng lớn của Chính phủ. Nhưng nếu so về con số tuyệt đối thì số tiền dành cho KH - CN chỉ vào khoảng 500 triệu USD quả là quá nhỏ bé so với mức đầu tư của nhiều nước trên thế giới (hiện chiếm 2,5 - 3,5% GDP). Được biết, trên thế giới, lĩnh vực KH - CN ngoài phần chi từ ngân sách chiếm vào khoảng 15% tổng chi, còn có nhiều nguồn chi khác, đặc biệt là nguồn chi từ doanh nghiệp (DN). Còn ở Việt Nam, đầu tư vào KH - CN vẫn chủ yếu trông chờ vào nguồn đầu tư từ ngân sách. Trong khi đó, nghiên cứu và phát triển là yếu tố quyết định sự phát triển của mỗi DN thì DN chưa thực sự quan tâm đầu tư.

Với tình hình trên, theo tôi, nếu không có cơ chế đột phá để tăng đầu tư cho KH - CN thì lĩnh vực này khó có thể bứt phá.

Nhiều đại biểu Quốc hội cho rằng, số tiền đầu tư cho KH- CN vốn đã eo hẹp, nhưng cơ chế chi tiêu cũng bộc lộ khá nhiều bất cập, ông nghĩ thế nào về ý kiến này?

Mỗi năm ngân sách dành  500 triệu USD để đầu tư cho KH - CN là quá ít. Nhưng 80% số tiền này phải dành để trả lương và chi quản lý hành chính. 20% còn lại phải dành để sửa chữa, bảo dưỡng cơ sở vật chất, trụ sở, phương tiện làm việc cho cơ sở KH - CN; số tiền còn lại mới dành để trang bị thiết bị máy móc cho nghiên cứu là quá ít. Trong khi đó, các nước không coi chi lương, chi quản lý hành chính là chi cho KH - CN. Đây chính là bất cập lớn nhất.

Và nơi thì giải ngân cho KH- CN không hết, nơi “lần” không ra có thể coi là bất cập lớn thứ hai, thưa ông?

Đúng vậy, chi cho KH - CN hiện vẫn theo kiểu “bình quân chủ nghĩa”, nên đã dẫn tới thực trạng là có những địa phương năm nào cũng “kết dư” phần chi cho KH - CN. Ngược lại, có địa phương năm nào cũng thiếu tiền để chi cho lĩnh vực này. Nguyên nhân là do hầu hết các cơ sở KH - CN không biết “biến báo” để chi bằng hết tiền ngân sách đã phân bổ. Trên thực tế, không phải địa phương nào cũng có cơ sở nghiên cứu - khoa học, có dự án, đề tài nghiên cứu khoa học, trong khi đó ở thành phố lớn nhu cầu đầu tư vào KH - CN rất lớn lại không được ngân sách đầu tư thích đáng.

Trong khi nguồn vốn ngân sách đầu tư cho KH - CN rất hạn chế, theo ông, cần có cơ chế gì để khuyến khích các thành phần kinh tế đầu tư cho lĩnh vực này?

Ở nhiều nước trên thế giới như Nhật Bản, Mỹ, Đức…, không chỉ các tập đoàn kinh tế, DN lớn mới quan tâm đầu tư cho nghiên cứu - phát triển, mà hàng năm, các DN nhỏ và vừa  đều dành nguồn tài thích đáng để đầu tư cho nghiên cứu - phát triển, bởi họ nhận ra rằng, chỉ có tập trung vào nghiên cứu - phát triển mới có thể tạo ra sản phẩm có giá trị gia tăng cao, mới nâng được sức cạnh tranh của sản phẩm. Còn đối với những tập đoàn kinh tế lớn như Samsung, Honda, Sony… người ta đều có viện nghiên cứu riêng và hàng năm đều rót hàng tỷ USD cho viện nghiên cứu, phòng thí nghiệm tập trung nghiên cứu - phát triển. Còn ở Việt Nam, hầu hết các DN, kể cả các tập đoàn, tổng công ty lớn cũng chưa thực sự quan tâm đầu tư cho KH - CN, cho dù Luật Thuế thu nhập DN khuyến khích DN đầu tư cho KH - CN với quy định cho phép DN được trích tối đa 10% lợi nhuận trước thuế để lập Quỹ phát triển KH - CN.

Nhà nước đã có cơ chế khuyến khích, nhưng nếu DN không thực sự ý thức rằng, không tập trung đầu tư nghiên cứu - phát triển để nâng cao sức cạnh tranh, gia tăng giá trị sản phẩm thì việc huy động nguồn vốn ngoài xã hội để đầu tư cho lĩnh vực này khó có sự đột phá trong thời gian tới.

Một trong những cơ chế nữa để phát triển KH-CN là Nghị định 115/2005/N?-CP. Ông đánh giá thế nào về Nghị định này?

Theo Nghị định 115/2005/NĐ-CP về cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm của tổ chức KH - CN công lập, thì cơ sở KH-CN được hoạt động theo mô hình DN, được tự chủ về tổ chức, tài chính, trong đó được huy động vốn từ nhiều nguồn khác nhau ngoài nguồn kinh phí do ngân sách cấp thông qua thực hiện nhiệm vụ KH-CN do các cơ quan nhà nước giao, đặt hàng trực tiếp hoặc thông qua tuyển chọn, đấu thầu và được cấp theo phương thức khoán. Đây là cơ chế phù hợp với sự phát triển của KH - CN hiện nay.

Ông có thể đánh giá sơ bộ về kết quả thực hiện Nghị định 115/2005/NĐ-CP?

Cơ chế này đã phát huy hiệu quả. Cụ thể, năm 2010 có trên 300 DN KH - CN được thành lập mới, gấp 2 lần so với năm 2009. Thị trường công nghệ có bước phát triển, giá trị các giao dịch, mua bán công nghệ tăng so với năm trước.