Gõ cửa ông Đức “Rùa”

Với con dân Bách Việt, hình tượng Thần Rùa có một ý nghĩa vô cùng quan trọng.

Đúng vậy. Thần Rùa tượng trưng cho Trời - Đất, Âm - Dương, cho tri thức, cho sự trường tồn… Rùa là một trong bốn linh vật: Long, Ly, Quy, Phượng và đã khắc sâu trong đời sống tâm linh của dân tộc.

Thần Rùa còn tượng trưng cho tri thức. Trong Quốc tử giám, mỗi tấm bia được làm bằng đá, trên đó khắc tên các vị thi đỗ Trạng Nguyên, Bảng Nhãn, Thám Hoa, Hoàng Giáp, Tiến sĩ, được đặt trên lưng một con rùa. Thần Rùa còn hiện diện trong các đình, miếu, đền… và trên trống đồng đã có từ 5.000 năm nay...

Còn nữa. Hình ảnh Thần Rùa mang diện mạo của trời và đất, với chiếc mai khum khum như bầu trời, bụng phẳng như mặt đất, sống lâu ngàn tuổi. Thần Rùa bao giờ cũng gắn với giang sơn đất nước và luôn phù hộ nhân dân ta đấu tranh đánh bại kẻ thù để giữ nền độc lập, đem lại cuộc sống an bình cho cư dân sống chủ yếu bằng canh tác lúa nước. Tóm lại, loài rùa đã trường tồn cùng nền văn minh lúa nước. Hà Nội là nơi có nhiều huyền tích rùa thiêng: Rùa dâng nỏ thần cho vua An Dương Vương ở Cổ Loa, rùa đội văn bia tiến sĩ ở Văn Miếu, rùa đội Kiếm ở Hồ Lục Thủy nên đổi thành Hồ Gươm…

Khi mà Quy được xếp vào hàng Tứ linh: Long, Ly, Quy, Phượng thì không liên quan gì đến câu nói trên. Vả lại, câu nói kia thiên về việc so sánh độ lớn của 4 loài vật ấy, mà không phải là cách đánh giá sự quý hiếm, linh thiêng của chúng.

Tôi ghi nhớ đủ cả. Còn những dịp Cụ Rùa nổi rất đặc biệt khác, mà có lẽ đáng chú ý hơn cả là cụ xuất hiện đúng vào 6h30 sáng ngày 10/10/2009, kỷ niệm 999 năm đại lễ Thăng Long – Hà Nội. Nói thêm nhé, cái ngày Tết Nhâm Ngọ mà cụ Rùa nổi lên cũng là ngày sinh vua Lý Nhân Tông đấy. Còn ngày cụ Rùa đón chào APEC lại là ngày sinh của Hoàng Diệu...

Sắp đến Lễ hội 1.000 năm Thăng Long – Hà Nội, việc cần nhất với cụ Rùa là gì, thưa ông?

Việc tối quan trọng là phải đảm bảo cho cuộc sống an toàn của cụ Rùa trong Hồ Gươm và đi tìm hậu duệ của cụ để duy trì sự trường tồn của Huyền thoại “Hoàn Kiếm” cho muôn đời con cháu mai sau.

Ngay sau Cách mạng tháng Tám, vào tháng 12/1945, Ủy ban Hành chính Hà Nội (sau này có lúc là Ủy ban Kháng chiến Hành chính Hà Nội) đã thay tên các đường phố và vườn hoa do thực dân Pháp đặt bằng tên các danh nhân và những vùng đất lịch sử của Việt Nam. Đặc biệt, khu vực Hồ Gươm đã mang đậm dấu ấn lịch sử triều Lê, như tên Hồ Hoàn Kiếm được sinh ra từ Huyền thoại “Hoàn Kiếm” của vua Lê, vườn hoa Chí Linh là căn cứ địa của Khởi nghĩa Lam Sơn. Ngoài ra, bên cạnh phố Lê Thái Tổ là Miếu hiệu của Lê Lợi, thì phố Lê Lai, Lê Thạch, Nguyễn Xí, Đinh Lễ, Trần Nguyên Hãn, Đinh Liệt đều mang tên những danh tướng của triều Lê.

Nhưng Vườn hoa Chí Linh đã đổi thành Vườn Indira Gandhi năm 1984 và Vườn hoa Lý Thái Tổ năm 2004 thì sao?Liệu như thế thì khu vực xung quanh Hồ Gươm có còn được mang ý nghĩa rất riêng của không gian nhà Lê hay không?

Đó là điều tôi rất tiếc.

Theo quan sát trực tiếp của tôi, cũng như cách căn cứ trên hàng trăm tấm ảnh và băng ghi hình, tôi khẳng định là, hiện nay trong Hồ Gươm, chỉ còn duy nhất một cụ Rùa có đốm trắng trên đỉnh đầu.

Qua kết quả nghiên cứu về hình thái hoàn toàn khác với các loài rùa trên thế giới, tôi khẳng định, Rùa Hồ Gươm là loài mới và đặt tên là Rafetus leloii, đã công bố trên Tạp chí Khảo cổ học số 4/2000.